Oksytocyna to neurotransmiter​, który odgrywa kluczową rolę w regulacji emocji, relacji oraz procesów fizjologicznych związanych z porodem i laktacją.​

Choć oksytocyna jest ​”hormonem miłości​”, jej siła może być wykorzystana w niezdrowy sposób – dlatego tak ważne jest rozpoznawanie toksycznych wzorców
i praca nad własnymi granicami w relacjach.

Oksytocyna jest produkowana przez organizm
w odpowiedzi na różne sytuacje emocjonalne
i fizjologiczne. Jej poziom wzrasta w takich okolicznościach jak:

1. Interakcje społeczne i emocjonalne

Bliskość fizyczna: Rozmowa, przytulanie, dotykanie, pocałunki, seks – wszystkie te czynności powodują wydzielanie oksytocyny, sprzyjając budowaniu więzi
i zaufania.

Wzajemna troska: Działania, które obejmują troskę
o innych​, np. opieka nad dziećmi, pomaganie bliskim także ​zwiększają poziom oksytocyny.

Pozytywne interakcje społeczne: Wspólne doświadczenia, takie jak spędzanie czasu z ​kochanymi osobami, rozmowy o emocjach czy wspólne działania, szczególnie jeśli ekscytujące, stymulują wydzielanie oksytocyny: wzrost więzi i zaufania.

2. Poród i laktacja

Poród: Oksytocyna jest kluczowa w procesie porodu
– stymuluje skurcze macicy, inicjując narodziny dziecka.

Laktacja: Po porodzie oksytocyna powoduje wyrzut mleka z gruczołów mlecznych, umożliwiając karmienie piersią.

3. Relaksacja i zmniejszenie stresu

Medytacja i relaks: Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy głębokie oddychanie, mogą zwiększać poziom oksytocyny, pomagając obniżyć poziom stresu.

Śmiech: Wspólne chwile radości, śmiech i zabawa, również mogą stymulować produkcję oksytocyny.

4. Empatia i pomaganie innym

Empatia: Oksytocyna jest związana z zdolnością
do empatycznego reagowania na potrzeby innych,
co może wyzwalać jej produkcję.

Pomoc i wsparcie: Działania, które oferują pomoc innym lub wywołują u kogoś poczucie ulgi, również sprzyjają jej wydzielaniu.

Oksytocyna u mężczyzn

Tak, oksytocyna występuje również u mężczyzn. Chociaż jest często kojarzona z kobietami​ ze względu na kontekst porodu i laktacji​ oraz stereotypu, że kobiety są od relacji, a mężczyźni od zarabiania pieniędzy
i bójek, to u mężczyzn pełni ona równie ważną rolę
w regulacji zachowań społecznych, emocjonalnych
i ​więzi: wpływa na​ budowanie więzi, utrzymywanie jej, zachowania społeczne, a także redukcję stresu oraz lęku w trudnych sytuacjach. U mężczyzn oksytocyna ​jest produkowana w odpowiedzi na intymne i pozytywne doświadczenia z partnerką​/partnerem, ​podczas opieki nad słabszymi, jak również w trakcie relacji z dziećmi (np. przy karmieniu butelką lub opiece
nad noworodkiem).

Przyzwyczajenie układu nerwowego do produkcji oksytocyny w towarzystwie konkretnej osoby ​(żony, męża, kochanej osoby) prowadzi do wytworzenia silnej więzi emocjonalnej, co ma liczne korzyści:

1. Wzmacnianie więzi społecznych: Regularna interakcja z osobą, która stymuluje wydzielanie oksytocyny, pogłębia zaufanie i poczucie bezpieczeństwa w relacji. Oksytocyna odgrywa kluczową rolę w tworzeniu
i utrzymaniu więzi międzyludzkich, co jest istotne
w kontekście relacji partnerskich, rodzinnych
czy przyjacielskich. 

2. Redukcja stresu i lęku: Obecność osoby, z którą jesteśmy emocjonalnie związani, może obniżać poziom kortyzolu, hormonu stresu, oraz zmniejszać aktywność obszarów mózgu związanych z lękiem. Oksytocyna wpływa na regulację odpowiedzi na stres, co prowadzi do lepszego samopoczucia i większej odporności
na stresory. 

3. Poprawa zdrowia psychicznego: Regularne interakcje z osobą, która stymuluje wydzielanie oksytocyny, mogą przyczyniać się do poprawy nastroju i redukcji objawów depresyjnych. Oksytocyna ma potencjał terapeutyczny w leczeniu zaburzeń takich jak depresja czy lęk, wspomagając procesy emocjonalne i społeczne. 

4. Wzrost poczucia bezpieczeństwa i komfortu: Obecność osoby, z którą mamy silną więź, zwiększa poczucie komfortu i bezpieczeństwa, co jest istotne
dla ogólnego dobrostanu psychicznego. Oksytocyna wpływa na obniżenie poziomu lęku i stresu, co prowadzi do większej stabilności emocjonalnej. 

Co można mieć przeciwko oksytocynie?

Warto pamiętać, że korzyści wynikających z więzi
i zaufania doświadczamy w zdrowych relacjach.
W toksycznych związkach, gdzie dominują manipulacja i negatywne emocje albo huśtawka emocjonalna, wysoki poziom oksytocyny nie przynosi pozytywnych efektów​, bo utrudnia rozstanie i po trudnych doświadczeniach skłania nas do ponownego zaufania
i pozostawania w związku. Charakterystyczne dla takich par jest godzenie się przez seks (łatwa oksytocyna! i dopamina!) zamiast przez porozumienie się (również oksytocyna, ale wymagająca wysiłku, wyjścia naprzeciw, wymaga rozwoju osobistego
i empatii).

Dlatego kluczowe jest, aby relacja była oparta na wzajemnym szacunku, zaufaniu i wsparciu, a jeśli nie jest i nie umiemy tego zmienić, warto się rozstać pomimo poczucia więzi …gdyż inaczej jest ono fizjologiczną pułapką układu nerwowego: ​oksytocyna sprawia, że ufamy osobie, która nas krzywdzi
lub zaniedbuje​, i trudno coś na to poradzić. 

Badanie naukowe dotyczące wpływu oksytocyny
na zaufanie, zostało przeprowadzone w 2005 roku przez zespół naukowców z Uniwersytetu w Zurychu​ (publikacja: Neuron). Autorami tego badania są: Thomas Baumgartner: Profesor związany
z Uniwersytetem w Zurychu, specjalizujący się w badaniach nad neuroekonomią i neurobiologią zaufania​; Markus Heinrichs: Profesor psychologii klinicznej i biologicznej, którego prace koncentrują się na wpływie hormonów na zachowania społeczne​;
Ernst Fehr: Profesor ekonomii behawioralnej, znany
z badań nad mechanizmami podejmowania decyzji
i współpracy międzyludzkiej​; inni.

W badaniu tym naukowcy wykazali, że podawanie oksytocyny zwiększa poziom zaufania u uczestników, nawet po doświadczeniu niesprawiedliwego traktowania. Odkrycie to sugeruje, że oksytocyna odgrywa kluczową rolę w regulacji zachowań społecznych i może mieć potencjalne zastosowanie
w leczeniu zaburzeń związanych z deficytami
w zakresie zaufania i interakcji społecznych.

Poprzez wykorzystanie działania oksytocyny możliwe jest manipulowanie emocjami i decyzjami życiowymi drugiej osoby. Jak? Poprzez wywoływanie „instalowanie” w drugiej osobie więzi emocjonalnej​. Niektórzy robią to nieświadomie.

Tego rodzaju manipulacja może być szczególnie skuteczna w relacjach z osobami, które mają trudności w rozpoznawaniu toksycznych wzorców, np. w wyniku traum z dzieciństwa lub pewnych stylów przywiązania​, ale de facto może się przydarzyć każdemu, szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę osoby, które są pozbawione empatii, a manipulują umiejętnie i celowo.​ Nikomu nie życzę takich doświadczeń.

Jak działa oksytocyna w relacjach?

Manipulacja oksytocyną: Budowanie więzi i kontrola

Osoba manipulująca może wykorzystywać biologiczne
i psychologiczne mechanizmy oksytocyny, aby stworzyć silną więź emocjonalną, mimo że sama nie angażuje się w relację w zdrowy sposób.

1. Podnoszenie poziomu oksytocyny

Być może doświadczył_ś takiej sekwencji zdarzeń:

Bliskość fizyczna: Przytulanie, dotyk, pocałunki – wszystko to zwiększa poziom oksytocyny, wzmacniając poczucie więzi.

Okazywanie troski: Manipulator początkowo pokazuje ciepło, wsparcie i zaangażowanie, zaczynasz ufać.

Dzielone chwile: Tworzenie wspólnych doświadczeń,
jak np. wyjazdy i głębokie rozmowy, które wzmacniają przywiązanie.

2. Złe traktowanie

Wycofanie uwagi: Manipulator nagle staje się niedostępny emocjonalnie lub fizycznie, co wywołuje
u ofiary poczucie braku i tęsknoty.

Korzyści: Osoba, której zaufał_ś czerpie korzyści z Waszej znajomości. Jesteś dla niej / niego wsparciem emocjonalnym, towarzyskim, materialnym, inspiracją artystyczną itd itp.

Krytyka i poniżanie Ciebie czasem są przerywane „nagrodami” w postaci krótkich chwil czułości, co wzmacnia przekonanie, że warto walczyć o tę relację. Krytyka i poniżanie mogą być wprowadzane subtelnie lub na ostro.

Gaslighting: Sprawianie, że ofiara wątpi w swoje odczucia, ​intuicję i interpretacje​, przez co traci zdrowy osąd sytuacji.

Odcinanie od innych bliskich: nawet nie wiesz, kiedy przestał_ś kontaktować się z najlepszą osobą przyjacielską i swoją rodziną, Twoja więź należy
w głównej mierze do tej jednej osoby.

3. Utrzymywanie kontroli

Huśtawka emocjonalna: Manipulator na przemian oferuje ciepło i wycofuje się, co wzmacnia uczucie przywiązania u ofiary. Ten mechanizm korzysta z efektu oksytocyny – mimo złego traktowania ofiara wciąż czuje silną więź i ufa, że będzie lepiej, że on_ się zmieni.

Stworzenie zależności: Ofiara zaczyna wierzyć, że tylko manipulator może zaspokoić jej potrzeby emocjonalne.

Styl unikowy a manipulacja

Osoby z unikowym stylem przywiązania mogą stosować te techniki świadomie lub nieświadomie. Unikowy styl charakteryzuje się:

• Lękiem przed bliskością emocjonalną.
• Tendencją do odpychania innych, gdy relacja staje się zbyt intensywna.
• Szybkim wycofywaniem się przy poczuciu zagrożenia wolności.

W takich relacjach ​osoba może:

Utrzymywać dystans: Używając mechanizmu huśtawki emocjonalnej, daje złudne poczucie więzi, ale nie pozwala na prawdziwą bliskość.

Zrzucać winę: Sprawia, że ofiara czuje się odpowiedzialna za problemy w relacji.

Unikać odpowiedzialności: Wykorzystuje oksytocynę
i uczucie przywiązania, by ofiara tolerowała złe traktowanie, jednocześnie nie angażując się w relację na głębszym poziomie.

Skutki dla ​osoby przywiązanej

Emocjonalne uzależnienie: Ofiara czuje się związana
z manipulatorem, nawet jeśli jest źle traktowana.​ Czasem go usprawiedliwia mając na uwadze jego trudne dzieciństwo, poprzednie małżeństwo itp. wchodząc w rolę opiekunki psychologicznej
i zapominając o własnych potrzebach.

Czasem wypowiada zdania zamykające możliwość uwolnienia się:
„między nami jest chemia”

lub
„już nigdy nie spotkam Takiej Osoby„

albo
„jesteśmy sobie przeznaczeni„.

Nie należy mylić uzależnienia emocjonalnego od współzależności, która jest naturalnym elementem każdego bliskiego związku.

Spadek poczucia własnej wartości: ​Osoba niezdrowo przywiązana stara się coraz bardziej i zaczyna wierzyć, że zasługuje na takie traktowanie, lub, że taka huśtawka jest „normalna”:

Przecież każda para się czasem kłóci, prawda?

Mieć trudności z odejściem: Biologiczne mechanizmy oksytocyny i huśtawka emocjonalna sprawiają, że odejście od tak działającej osoby jest wyjątkowo trudne – może wymagać potraktowania toksycznej więzi jak uzależnienia od substancji chemicznej.

Chcesz sprawdzić, czy to Cię dotyczy?

A jaka była Twoja pierwsza myśl? Ona często jest trafna. Jeśli nie masz pewności, przejdź te punkty:

1. Rozpoznawanie wzorców: ​Spójrz obiektywnie, na fakty. Zwróć uwagę na huśtawkę emocjonalną i brak spójności w zachowaniu partnera.​ Czy obiecywał_ zmianę, i czy ją faktycznie wprowadził_?

2. Wsparcie z zewnątrz: Odnów relację z przyjazną osobą, zwierz się. Ubierz swoje doświadczenie w słowa. Rozmowa z zaufanymi osobami lub terapeut_ą może Ci pomóc zrozumieć sytuację.

3. Stawianie granic: ​Bądź racjonaln_. Naucz się mówić „nie” nie pozwalając ​oksytocynie za bardzo wpływać na Twoje decyzje.

Osoby emocjonalnie przywiązane do partnerów mogą pracować nad uwolnieniem się z tej relacji poprzez ćwiczenia wspierające samodzielność, budowanie granic i zwiększanie świadomości własnych potrzeb.

3 łatwe działania​, które możesz podjąć od razu:

1. Ćwiczenie „Lista wartości”

To ćwiczenie pomaga przypomnieć sobie, co jest dla Ciebie ważne i na czym chcesz budować swoje życie.

Weź kartkę papieru i zapisz 10 rzeczy, które cenisz w relacjach (np. szacunek, wsparcie, uczciwość). Użyj listy porzeb NVC jako ściągawki.

Zastanów się, które z tych wartości są obecne w Twojej relacji, a które są zaniedbywane.

Przemyśl, jakie działania możesz podjąć, by te wartości były obecne w Twoim życiu – nawet poza tą relacją.

Dlaczego działa?

Pomaga uświadomić sobie, że Twoje potrzeby są ważne i zasługujesz na relację, która je szanuje.

—

2. „Kalendarzyk myśli i emocji” – sprawdź, czy Twój związek opiera się na niezdrowej więzi

Codzienne zapisywanie swoich myśli i uczuć pomaga lepiej zrozumieć, co dzieje się w Twoim wnętrzu i jak relacja na Ciebie wpływa.

Wieczorem poświęć 3 minuty na zapisanie:

Co dziś czułeś/aś w relacji?​ Jeśli bezpieczeństwo i bliskość, narysuj puste kółko około 1-2 cm, jeśli niepokój i osamotnienie, zamaluj w połowie to kółko na czarno. Jeśli to dzień, w którym masz czarne myśli związane z tym związkiem, zamaluj całe kółko.

Jeśli chcesz, napisz obok: Jakie ​Twoje myśli o zachowania​ch partnera wywołały te emocje? Jak chciał​_byś, żeby wyglądała ​Wasza relacja w podobnej sytuacji?

​Przejrzyj po jakimś czasie kalendarzyk i zauważ, jaki ogólny wzorzec się wyłania. Jakie kółka dominują? ​Jeśli jest dużo czerni, trudno utrzymywać, że jesteś w tym związku szczęśliw_.

Dlaczego działa?

Zwiększa świadomość ​dominujących emocji w relacji, co jest pierwszym krokiem do wprowadzenia zmian.

—

3. „Mikrogranice”

Ćwiczenie polega na codziennym stawianiu małych granic w relacji, by stopniowo odzyskiwać poczucie kontroli.

Wybierz jedną sytuację, w której zazwyczaj ustępujesz, np. ​automatycznie, natychmiast odpisujesz na wiadomość od partnera.

Postanów, że zrobisz to później – np. po 15 minutach, gdy skończysz swoją aktywność​ i kiedy naprawdę poczujesz w sobie, czy i jak chcesz odpisać.

Stopniowo rozszerzaj ten zakres, jasno komunikując swoje potrzeby i priorytety.

Dlaczego działa?

Pomaga odbudować poczucie niezależności i pozwala Ci uwierzyć na nowo, że masz prawo do własnych granic.

—

Kluczowe wskazówki:

Te ćwiczenia można wykonywać stopniowo, bez presji na natychmiastowe zmiany.​ Jeśli zaczniesz, porzucisz, a potem wrócisz do zapisków, to prawdopodobnie i tak będzie ciekawe i otwierające oczy doświadczenie.

Warto skonsultować się z terapeut_ą, która który pomoże pogłębić świadomość wzorców w relacjach
i ​ewentualnie wesprze proces zmiany.

​