Czas czytania: 7 minuty

granica między bezpieczeństwem a kontrolą

Beata Blizińska

Jako psychoterapeutka par i związków alternatywnych, często spotykam się z pytaniami dotyczącymi ustalania granic i zasad w relacjach poliamorycznych. Jednym z najbardziej kontrowersyjnych i złożonych tematów jest tzw. „prawo weta” – zasada, która wzbudza silne emocje zarówno wśród praktyków poliamorii, jak i specjalistów w dziedzinie relacji. Dziś chciałabym przyjrzeć się temu zjawisku z perspektywy terapeutycznej, analizując jego psychologiczne podłoże, potencjalne korzyści i zagrożenia.

Czym jest prawo weta w poliamorii?

Prawo weta (ang. veto power) to umowa w związkach niemonogamicznych, najczęściej hierarchicznych, dająca jednemu z partnerów, zazwyczaj partnerowi pierwotnemu lub najważniejszemu, możliwość zablokowania lub zakończenia relacji drugiego partnera z osobą trzecią. Innymi słowy, jest to władza jednego partnera nad związkami drugiego – a więc także nad życiem osoby trzeciej, która nawet może nie być świadoma (i najczęściej nie jest), że buduje więź, która podlega czyjemuś prawu weta narażając się na nagłą utratę i cierpienie.

W praktyce, prawo weta może przybierać różne formy:

Weto całkowite – partner pierwotny może zażądać całkowitego zakończenia relacji partnera z metapartnerem (osobą, z którą partner jest w związku).

Weto częściowe – partner może nałożyć ograniczenia na konkretne aspekty relacji, np. zakaz tworzenia więzi emocjonalnej przy zgodzie na kontakty seksualne, zakaz wyrażania miłości lub odwrotnie: zgoda na czułość i wyznania, ale bez możliwości zbliżenia się fizycznego. Zakaz spotkania się więcej niż 1x w miesiącu na 2h. itp itd

Weto tymczasowe – prośba o czasowe zawieszenie relacji, np. na okres żałoby, na kryzysu w związku pierwotnym, na czas wyjazdu służbowego lub podczas wspólnych wakacji. Żądanie przerwy w spotykaniu się.

Psychologiczne motywacje stojące za prawem weta

W mojej praktyce terapeutycznej obserwuję różne przyczyny, dla których pary decydują się na wprowadzenie prawa weta:

1. Potrzeba bezpieczeństwa – Weto może dawać złudne poczucie kontroli i bezpieczeństwa, szczególnie osobom, które dopiero rozpoczynają przygodę z niemonogamią.

2. Lęk przed porzuceniem – Obawa, że partner odnajdzie z kimś silniejszą więź i odejdzie.

3. Ochrona „inwestycji” – Niektóre pary, zwłaszcza posiadające wspólne zobowiązania (dom, dzieci), postrzegają weto jako zabezpieczenie dużych zobowiązań rodzinnych.

4. Nieumiejętność radzenia sobie z zazdrością – Zamiast przepracowywać trudne emocje i uwewnętrznioną mononormatywność, niektórzy wybierają mechanizm kontroli.

5. Przywiązanie do hierarchii – Przekonanie, że związek pierwotny powinien mieć specjalne przywileje i ochronę.

Weto jako sygnał problemów z zaufaniem

Istotnym aspektem, który często ujawnia się w mojej praktyce terapeutycznej, jest związek między domaganiem się prawa weta a głębszymi problemami z zaufaniem w związku. Czasami potrzeba weta nie wynika jedynie z ogólnego lęku przed nieznanym, ale jest intuicyjną reakcją na realne problemy w relacji.

Domaganie się prawa weta może być sygnałem ostrzegawczym, że:

1. Partner zmagał się w przeszłości z dotrzymywaniem obietnic – Jeśli w historii związku były już sytuacje, gdy granice zostały przekroczone (zdrada, kłamstwa, manipulacja), weto może być próbą zabezpieczenia się przed powtórzeniem tych doświadczeń.

2. Istnieją nierównowagi w zaangażowaniu – Gdy jedna osoba jest bardziej zaangażowana lub zależna od związku niż druga, może postrzegać weto jako wyraz równoważenia tej asymetrii.

3. Partner wykazuje tendencje do impulsywnych decyzji – Jeśli jedna osoba ma historię podejmowania pochopnych, emocjonalnych decyzji, jej partner może postrzegać weto jako niezbędny „hamulec bezpieczeństwa”.

W takich sytuacjach kluczowe jest zadanie sobie pytania: „Czy domagam się prawa weta, ponieważ intuicyjnie czuję, że mój partner może nadużyć sytuacji niemonogamii?”

Jak mówi moja klientka, Katarzyna: „Kiedy Sebastian zaproponował otwarcie związku, od razu pomyślałam o wecie. Dopiero później zdałam sobie sprawę, że to dlatego, iż wciąż pamiętałam jego flirt z koleżanką z pracy, który ukrywał przede mną przez miesiące. Nie ufałam, że otwarty związek nie stanie się dla niego furtkę do dalszego oszukiwania.”

Jak przepracować problemy z zaufaniem

Jeśli rozpoznajesz, że twoje pragnienie wprowadzenia weta wynika z problemów z zaufaniem, warto:

1. Przeprowadzić szczerą rozmowę o historii waszego związku – Omówcie sytuacje, które mogły naruszyć zaufanie, i jak wpłynęły one na wasze obecne podejście do niemonogamii.

2. Rozważyć terapię pary – Profesjonalna pomoc może być nieoceniona w procesie odbudowywania zaufania.

3. Ustalić konkretne oczekiwania dotyczące transparentności – Zamiast weta, możecie ustalić jasne zasady dotyczące komunikacji, np. informowanie o nowych relacjach, spotkaniach.

4. Rozpocząć od etapów adaptacyjnych – Niektóre pary decydują się na stopniowe wprowadzanie niemonogamii, rozpoczynając od mniej zagrażających scenariuszy (np. flirt bez kontaktu fizycznego) i stopniowo adaptując się rozszerzają granice, budując przy tym zaufanie.

5. Rozważyć, czy niemonogamia jest właściwym wyborem na tym etapie związku – Jeśli zaufanie jest poważnie naruszone, może być wskazane najpierw skupić się na jego odbudowie w kontekście monogamicznym.

Problematyczne aspekty prawa weta

Choć weto może wydawać się atrakcyjnym rozwiązaniem dla par rozpoczynających przygodę z poliamorią, niesie ze sobą poważne konsekwencje:

Nierównowaga władzy i kontroli

Prawo weta tworzy fundamentalną nierównowagę w relacji, dając jednemu partnerowi władzę nad intymnymi związkami drugiego. Jak zauważa wielu ekspertów ds. relacji, taka dynamika może prowadzić do ukrytej wrogości i podważać podstawowe wartości poliamorii – autonomię i szacunek.

Instrumentalizacja osób trzecich

Osoba będąca w relacji z kimś, kto podlega prawu weta, często czuje się niepewnie i traktowana/y przedmiotowo. Jej/jego związek może zostać zakończony w każdej chwili, bez jej udziału w tej decyzji.

Bolesne konsekwencje weta: historia Anny

Anna poznała Jędrzeja na spotkaniu osób zainteresowanych poliamorią. Ich relacja szybko się rozwinęła, a Jędrzej zapewniał, że jego żona Barbara akceptuje ich związek. Po trzech miesiącach, gdy więź między Anną a Jędrzejem stała się głębsza, a Anna poczuła się w niej pewnie i zdecydowała sie na bliskość fizyczną, Jędrzej wysłał nagle SMS z informacją, że Barbara użyła swojego prawa weta, bo Jędrzej nie dotrzymał zasad, o których Anna nie wiedziała i teraz Barbara żąda zakończenia ich relacji …i że to nie jego decyzja. Ma nadzieję, że Anna zrozumie.

„Poczułam się jakby ktoś wyjął mi grunt spod nóg,” wspomina Anna. „Obiecywał mi, że tak nie będzie, że sam nawiguje naszą relacją. Nie miałam prawa głosu. Nigdy więcej się do mnie nie odezwał. Byłam potraktowana jak przedmiot wyrzucony do śmietnika. Co gorsza Jędrzej całą odpowiedzialność za ranę, jaką poniosłam przeniósł na Barbarę, bo czuł się jak między młotem a kowadłem.”
Anna nie otrzymała od Jędrzeja ani wyjaśnień, jakie zasady zostały przekroczone, ani przeprosin. Nie przedstawił jej nawet swoich badań STI, co było wcześniej umówione, ani nie oddał jej rzeczy, które mu pożyczyła.

Anna doświadczyła mieszanki bezradności, uprzedmiotowienia i nagłego żalu po stracie. Nie poznała prawdziwych powodów decyzji ani nie była przygotowana na taki cios, bo wcześniej uwierzyła Jędrzejowi, że jest dla niego ważna. To doświadczenie wpłynęło na jej późniejsze podejście do relacji – pojawiły się u niej lęki i musiała wrócić na psychoterapię.

Chcę znać zasady, którym podlegam

Przypadek Anny ujawnia nie tylko problemy samego weta, ale też brak jasno określonych zasad od początku relacji. W etycznych układach poliamorycznych osoba wchodząca w związek powinna znać wszystkie warunki i ograniczenia:

• „Mój partner i ja mamy zasadę, że zawsze nocuje w domu, więc wspólne wyjazdy nie będą możliwe”
• „Moja żona postawiła granicę dotyczącą noszenia obrączki – nigdy jej nie zdejmuję”
• „Co drugi weekend jest dla nas rodzinnie święty – wtedy jestem niedostępny”

Gdyby Anna od początku znała warunki i możliwe konsekwencje, mogłaby świadomie zdecydować, czy chce wejść w taką relację. Świadomość granic daje też możliwość ich przestrzegania i uszanowania potrzeb Barbary.

Mechanizm weta może być głęboko raniący, gdyż odbiera osobie trzeciej sprawczość i podmiotowość. Zdrowe relacje poliamoryczne wymagają otwartej komunikacji i szacunku dla uczuć wszystkich zaangażowanych osób.

Unikanie przepracowywania trudnych emocji

Weto jest często mechanizmem ucieczki przed konfrontacją z trudnymi emocjami, takimi jak zazdrość czy lęk. Zamiast rozwijać umiejętności radzenia sobie z tymi uczuciami, weto pozwala je omijać, co hamuje rozwój osobisty i relacyjny. Tak też było u Barbary, wolała „pozbyć się rywalki” niż widzieć w niej człowieka i skonfrontować ze swoimi emocjami i lękami.

Potencjał nadużyć

Franklin Veaux, współautor książki „More Than Two”, po latach doświadczeń doszedł do wniosku, że prawo weta to forma nadużycia – kontrolowanie czyichś intymnych związków. Wielu specjalistów od przemocy domowej wskazuje, że kontrola nad kontaktami społecznymi partnera jest jednym z kluczowych elementów definiujących relację przemocową.

Prawo weta to forma nadużycia.

Czy weto może być kiedykolwiek zdrowe?

Raczej nie. Staram się unikać absolutnych sądów. Istnieją sytuacje, w których pewna forma weta może być akceptowalna, jeśli:

1. Jest krótkoterminowym (np. na tydzień, na 2 tygodnie) rozwiązaniem w początkowym procesie otwierania związku, z jasnym planem rewizji tej zasady, jeśli osoba trzecia zacznie okazywać zaangażowanie.
W sytuacji, w której brak możliwości postawienia weta napawa Cię lękiem, prawdopodobnie nie jesteś gotow_ na otwarcie związku. Poliamoria może być biletem w jedną stronę, co więcej nikt nie zagwarantuje symetrii między Tobą i Twoją osobą partnerską w poliamorii.

2. Wszyscy zaangażowani, włącznie z potencjalnymi nowymi partnerami, w pełni rozumieją i akceptują tę zasadę… (choć wydaje się to mało prawdopodobne)

3. Jest stosowane wyjątkowo, np. gdy istnieją obawy o bezpieczeństwo, bo metamour (partner partnera) wykazuje zachowania przemocowe / bardzo toksyczne. (ten punkt został w komentarzu celnie skomentowany, robię dopisek: faktycznie w takim przypadku to nie jest weto, tylko szczera rozmowa dwóch ufających sobie, życzliwych osób, w której jedna mówi: ziomuś, ten związek Cię drenuje, uciekaj, a druga może wziąć to pod uwagę; lub nie, jak to w życiu)

4. Towarzyszy mu głęboka, szczera, trójstronna (!) komunikacja o obawach i potrzebach stojących za wetem.
(dopisek: w tym punkcie mam na myśli rozmowę, której efektem będzie wypracowanie innego modelu niż weto; polecam jako wsparcie procesu 1. mediacje NVC z osobą, która wie o poliamorii przynajmniej to, że nie jest to patologia; 2. terapię indywidualną osoby z lękowym lub zdezorganizowanym stylem przywiązania)

Zdrowsze alternatywy dla prawa weta

Dla par poszukujących bezpieczeństwa w poliamorii, proponuję następujące alternatywy:

1. Wyrażanie obaw zamiast kontroli – Zamiast wetować relację, wyrażaj swoje obawy i potrzeby partnerowi, dając mu czas i miejsce na odpowiedź.

2. Ustalanie granic osobistych zamiast relacyjnych – Zamiast mówić „nie możesz spotykać się z X”, powiedz „potrzebuję więcej czasu/uwagi/bliskości” albo „obawiam się, że relacja z X sprawia, ze chodzisz struta / struty”.

3. Regularne check-iny – Wprowadź zwyczaj regularnych rozmów o stanie waszej relacji i uczuciach.

4. Zasada wycieczki górskiej – tempo dostosowane do osoby o większych obawach. Rozwijanie poliamorii w tempie, które uwzględnia potrzeby osoby mniej pewnej. Ustalcie konkretny termin (np. pół roku, rok), po którym, jeśli nadal nie będziecie w całości gotowi na poliamorię, rezygnujecie z otwarcia. Zasada wycieczki górskiej stosowana w nieskończoność nie jest dobrym pomysłem dla żadnej strony.

5. Praca nad zazdrością – Zamiast unikać sytuacji wywołujących zazdrość, pracuj nad zrozumieniem jej źródeł i rozwijaniem zdrowych mechanizmów radzenia sobie.

Refleksja osobista

W praktyce gabinetowej obserwuję, że pary, które decydują się na prawo weta często robią to z braku innych narzędzi radzenia sobie z niepewnością i zazdrością. Pamiętam Annę i Michała (imiona zmienione), którzy przyszli do mnie krótko po otwarciu swojego związku. Michał naciskał na prawo weta, czując się zagrożonym nowymi relacjami Anny.

Podczas naszych sesji odkryliśmy, że jego potrzeba kontroli wynikała z głębokiego lęku przed porzuceniem, związanego z doświadczeniami z dzieciństwa. Michał odkrył u siebie ambiwalentny styl przywiązania. Zamiast wprowadzać weto, para pracowała nad budowaniem bezpieczniejszego przywiązania w ich relacji i rozwijaniem technik komunikacji. Po kilku miesiącach Michał zauważył, że potrzeba kontroli znacząco zmalała, a ich związek (co było dla Michała zaskoczeniem) stał się silniejszy – właśnie dzięki autonomii, jaką sobie nawzajem dali.

Prawo weta, choć może wydawać się atrakcyjnym zabezpieczeniem dla osób wkraczających w świat poliamorii, często staje się przeszkodą w budowaniu autentycznych, opartych na zaufaniu relacji, bo uprzedmiatawia zarówno partnera, jak i osobę trzecią. Jak pokazuje moje doświadczenie terapeutyczne, najzdrowsze związki poliamoryczne to te, które opierają się na wzajemnym szacunku dla autonomii każdej osoby, głębokiej komunikacji i gotowości do przepracowywania trudnych emocji.

Jeśli rozważasz wprowadzenie prawa weta w swoim związku, zachęcam do głębszej refleksji nad motywacjami stojącymi za tą decyzją. Czy wynika ona z autentycznej troski o dobro związku, czy może z lęku i potrzeby kontroli? Czy istnieją alternatywne sposoby zadbania o poczucie bezpieczeństwa, które nie ograniczałyby podmiotowości partnera?

Pamiętajmy, że każdy związek jest unikalny, a droga do satysfakcjonującej poliamorii może być różna dla różnych osób. Najważniejsze, by decyzje podejmowane były wspólnie, świadomie i z głębokim szacunkiem dla wszystkich zaangażowanych osób.

—

*Autorka jest psychoterapeutką specjalizującą się w terapii par i związków alternatywnych. Prowadzi praktykę w Warszawie i regularnie publikuje artykuły na temat różnorodności relacji międzyludzkich.*